Bouwfraude en ophoogzand

Door Dirk van der Meulen
(ook te lezen in de Binnenvaartkrant van 27 augustus 2002)

De Fortput bij IJmuiden lijkt de geschiedenis in te gaan als vrijstaat van ‘zeezandmonopolisten’. De Volkskrant nam alvast een voorproefje op de bouwfraude-enquête, en ‘beschuldigde’ de winningsbedrijven Ballast Ham Baggeren en Boskalis ervan onderling de prijzen te regelen in de v.o.f. Zeezand. Samen hebben ze 75% van de markt. Behalve de Fortput hebben ze ook Put 1016 bij Rotterdam, de handel en grote delen van de binnenlandse distributie in handen.
De krant had er geen boodschap aan dat Rijkswaterstaat maar beperkt en onder strikte condities winconcessies uitgeeft aan capabele baggeraars, die dan wel de beschikking moeten hebben over zeegaand baggermaterieel en ontziltingsinstallaties. Dus zorgde het bouwdagblad Cobouw een dag later voor weerwoord, ook online: ‘In het concessiebeleid van de overheid voor de overslagputten moeten gegadigden laten weten voor welke prijs ze zeezand kunnen leveren. Degene die de laagste prijs aanbiedt, krijgt de put. Die is dan wel verplicht aan iedere afnemer die prijs te berekenen.’

Webdossiers
Vrijwel elke zichzelf respecterende krant heeft op de website een ‘bouwfraude-dossier’. Bouwfraude.nl zet op een rij wat kranten er op het web over schrijven, het ministerie van Verkeer en Waterstaat publiceert alle met een paar klikken opvraagbare overheidsdocumenten, een onafhankelijk onderzoek naar 394 overheidsaanbestedingen in de afgelopen vijf jaar is van het web te downloaden (pdf, 5,5 mB)... Kortom, surfend op zoek naar ‘bouwfraude’ kun je - naast de (live) uitzendingen op tv - ook op het web de komende weken je lol ruimschoots op.

Mooie handel
De zand- en grindwereld heeft al gauw de schijn tegen. Zand is een mooie handel, altijd geweest. Helemaal voor de v.o.f. Zeezand, nu de overheid meer zeezand wil als ophoogzand in infrastructurele werken (bijvoorbeeld voor aanleg nieuwe woonwijken, HSL- en Betuwespoorlijn), en daarmee de winners in de kaart speelt. In het zand en grind bepaalt het vervoer de prijs, maar de eigenhandelsschippers zijn er vrijwel tussenuit. Dus zou het voor het handjevol handelaren - volgens de samenzweringsgedachte in de Volkskrant - lonend zijn om bij IJmuiden met niet meer dan één pompinstallatie de capaciteit te beperken, en particuliere beunschepen net zolang te laten wachten tot ze uit protest (voorjaar 2001) de kleine sluizen in het Noordzeekanaal blokkeren.

Honderden bedrijven
Prijsafspraken, list en bedrog? Verhalen dat de zandsector gedomineerd wordt door een paar grote bedrijven? Directeur M. de Pender van zand- en grindhandel Mijnster uit Zwijndrecht, een dochter van baggeronderneming Ballast Ham, is één van degenen die gehoord worden door de Parlementaire enquêtecommissie Bouwnijverheid. Hij doet in de webeditie van dagblad Trouw al die verhalen af als onzin. ‘De ophoogmarkt is er één van felle concurrentie. Er zijn honderden bedrijven die met elkaar om de markt vechten. Als u morgen een schip koopt, kunt u meedoen. Zo laagdrempelig is de markt.' De Pender is tevens voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Zandwinners (NVZ), en is blij dat hij de commissie mag uitleggen hoe de markt van ophoogzand in elkaar zit.

De NVZ, bundelt de bedrijven die onder meer zeezand leveren aan de bouwsector. De zandwinners halen het zand niet zelf van de zeebodem af, maar krijgen het geleverd van de baggerbedrijven. Deze storten het zand in onderwaterdepots zoals bijvoorbeeld Put 1016, bij IJmuiden. Vandaar nemen de zandwinners het over, die het weer naar boven halen en per binnenvaartschip afvoeren. Zeezand vormt ongeveer de helft van het in Nederland gebruikte ophoogzand. De zandwinners halen verder zelf zand naar boven uit winningsputten aan rivieren.

Op het web is de Nederlandse Vereniging van Zandwinners (NVZ) te vinden onder de paraplu van Brancheorganisatie voor de Groothandel in Bouwgrondstoffen (BGB). Samen met de Nederlandse Vereniging van Grind- en Zandhandelaren (NVGZ, de organisatie van groothandelaren in Grind- en Industriezand voor de bouw) en de Vereniging van Producenten en Importeurs van Wegen- en Waterbouwmaterialen (VPI, de organisatie van ondernemers die grondstoffen produceren, importeren en verhandelen voor hoofdzakelijk oever- en kustbeschermingen, wegverhardingen en -funderingen en de samenstelling van betonproducten). De website www.bgbsgb.nl vertelt weinig, laat staan over sector in het licht van de lopende parlementaire enquête.

Actueler, maar ook zonder enige verwijzing naar de enquête, is de website van de binnenlandse zandwinners Nederzand op www.nederzand.nl. Nederzand, een samenwerkingsverband van zeven zandwinningsbedrijven, kwam eerder in aanvaring met de Nederlandse Mededingingsautoriteit (Nma) over de onderlinge verdeling van de rechten op zandwinning in Limburg, Gelderland en Noord-Brabant. De hele procedure die toen aangespannen werd tegen een geweigerde ontheffing van de Mededingingswet is terug te vinden op www.nma-org.nl. Op die site ook de analyse die de NMA eerder dit jaar maakte van de concurrentieverhoudingen in de Nederlandse cementmarkt, in verband met de overname van het bedrijf Paes door de ENCI. Die overname werd uiteindelijk goedgekeurd.

Zandwinners en -vervoerders zijn als aannemers en nautische dienstverleners online te vinden op www.vbko.nl, bij de Vereniging van Waterbouwers in Bagger-, Kust- en Oeverwerken. Zowel de site van Nederzand als die van de VBKO werden in deze rubriek al eerder uitgebreid besproken.

In de parlementaire enquête moet de komende weken duidelijk worden hoe zuiver of hoe fout het is gesteld met de marktverhoudingen in de bouwnijverheid en toeleverende sectoren. De bulkaanvoer van zand en grind is daarbij de niet de minst belangrijke. Hier en daar kloppen de harten sneller van degenen die aan het vervoer per binnenschip een goede boterham overhielden, of dachten over te houden... Helaas zijn dat zelden de varende schippers.