De eeuw van de toerbeurt - 10
Beurs was voor velen een manier van leven
De AMVV-schipperscentra blijven
Met of zonder schippersbeurs - het Amsterdamse binnenvaartcentrum de
Bonte Zwaan blijft bestaan, verzekert Ed de Jong, landelijk directeur
van de Algemene Maatschappij Voor Varenden (AMVV). ‘De functie
verandert, maar de beschikbaarheid blijft.’ Dat geldt voor zowel de
exploitatie van het drijvend centrum in de Houthaven, als voor de sterke
betrokkenheid van de welzijnsorganisatie bij het particuliere
gezinsbedrijf op sociaal-economisch terrein. Niet alleen in Amsterdam,
maar ook in Rotterdam waar de AMVV een centrum beheert. En het geldt
niet alleen voor de schipperscentra, maar ook voor de betrokkenheid die
de AMVV heeft bij het ligplaatsonderwijs voor varende kleuters in
Amsterdam, Rotterdam en Terneuzen.
Frequente beursvaarders vormen een groot deel van de AMVV-doelgroep.
‘Voor hen is de cultuuromslag duidelijk voelbaar’, zegt De Jong. De
beurs, als betrekkelijke zekerheid in hun bestaan, verdwijnt. Maar in de
35 jaar van haar bestaan heeft de AMVV mede kunnen bijdragen aan het
versterken van de burgerrechtspositie van varenden. Dat komt nu meer dan
ooit van pas.
Als een schipper zijn bedrijf moet beëindigen is dat veel meer dan het
opzeggen van een baan. Het zoeken van geschikte huisvesting, ander werk,
een opleiding of omscholing vereist veel kennis van de sociale kaart,
kennis die bij varenden vaak ontbreekt. De schipper en zijn gezin zijn
uit de aard van hun beroep wel gewend om zelfstandig problemen op te
lossen, maar volgens de AMVV-directeur wordt onder de druk van
liberalisatie meer dan voorheen een beroep op het sociaal raadswerk
gedaan. Meestal gedwongen door de toegenomen complexiteit van
regelgeving.
Hulpvragen hebben ook vaak te maken met internaten en internaatsleiding,
problemen rond opvoeding en gezin. Soms is doorverwijzing naar
hulpverleningsinstelling ‘aan de wal’ mogelijk. Maar vaak lukt dat niet
goed. Die instanties zijn niet toegesneden op de ambulante leefwijze van
de schipper, en dat maakt volgens De Jong het maatschappelijk werk,
specifiek voor varenden, juist in deze tijd tot een noodzakelijke
functie.
Ambulant bestaan
‘Een simpel verhaal’, schetst De Jong in een terugblik de AMVV-lijn, die
loopt van de start die zijn voorganger Adrie Barel in 1963 maakte met
het accent op jeugd- en jongerenwerk, naar de vele facilitaire functies
die de schipperswelzijnsinstelling op dit moment heeft. Die lijn wordt
naar de toekomst doorgetrokken in de paragraaf ‘Sociale aspecten’
in de ‘Toekomstvisie Binnenvaart’ van Binnenvaart Nederland,
waaraan De Jong vanuit het AMVV-werkplan een bijdrage leverde.
‘Door hun ambulante bestaan maakten schippers destijds geen deel uit
van de samenleving. Vergeet niet dat de Nederlandse binnenvloot toen nog
veertien- tot vijftienduizend schepen telde, een groep van zestig- tot
zeventigduizend mensen! De gezinnen waren groter, er was weinig
scholing, en schipperszoons voeren met hun vader mee tot ze toe waren
aan een eigen schip. Het ontbreken van voorzieningen gold als een
handicap.’
Ed de Jong benadrukt de verdienste van Adrie Barčl, die met zijn AMVV in
de grotere ligplaatshavens zorgde voor tal van voorzieningen. Enerzijds
mogelijkheden voor de ontmoeting tussen schippers onderling in kantines,
en anderzijds servicevoorzieningen als telefooncellen, douches,
wasruimtes, postbussen en lectuurvoorziening. ‘Dat is allang niet meer
zo nodig. Aan boord heb je die voorzieningen tegenwoordig allemaal bij
de hand’, zegt De Jong. ‘Je zou als walbewoner af en toe jaloers worden
op de voorzieningen aan boord...’
De particuliere vloot is tot pakweg 3000 schepen gekrompen, grote
gezinnen zijn er nauwelijks nog. Dat heeft z’n invloed op onder meer de
deelname aan het kleuteronderwijs in de AMVV-centra. De maatschappelijke
positie van varenden is sterk veranderd. ‘Schippers zijn lekker kritisch
geworden, een verademing’, ervaart De Jong. Ondanks alle veranderingen
is zijn organisatie zich blijven richten op de aanwezigheid van mensen.
‘Wij gaan uit van een beschikbaarheidsfunctie, in tegenstelling tot de
diensten aan de wal waar je veelal eerst een afspraak moet maken.’
Van vrijetijdsclub naar sociale raadgeving
Maar een grootschalige vrijetijdsclub is de AMVV beslist niet meer. Die
functie is hard achteruit gegaan door de schaalvergroting en de komst
van allerlei voorzieningen aan boord. Zelfs de traditionele Paasrally
kwam een paar jaar geleden aan z’n eind. In de plaats daarvan kwamen
informatie- en voorlichtingsavonden, educatie en sociale raadgeving.
‘Ook huwelijks- en opvoedingsproblematiek kom je aan boord veelvuldig
tegen’, meldt AMVV-directeur De Jong. Daarvoor wil de AMVV beschikbaar
blijven, ook na het verdwijnen van de schippersbeurs.
‘Daar blijven mensen voor naar de Zwaancentra komen’, verwacht De Jong.
Overigens is het met de armen over elkaar zitten wachten er wat hem
betreft niet bij. ‘Het kleuteronderwijs moet om’, geeft hij als
voorbeeld. ‘Zonder beurs ligt men straks geen tien dagen meer. Er zal
minder tijd zijn om kinderen naar school te laten gaan.’ Het onderwijs
moet dus meer naar de kinderen toe. Ouders groeien mee in die rol, ze
doen meer moeite, zijn bewuster bezig met opvoeden. De ondersteunende
taak van mobiele kleuterleidsters neemt toe en moderne
communicatietechnologie zal daarbij z’n intrede doen.
Toenemende onzekerheid
Van druk op de vrachttarieven is de AMVV-directeur in de omgang met
schippers nog weinig gebleken. Wat hij wel merkt is de toenemende
onzekerheid bij veel beursvaarders. ‘Het is heel ambivalent, alsof je
een nieuw leven begint. Maar wat zou je anders moeten dan varen, zoals
je je leven lang gedaan hebt? Als je op zoek gaat naar een bestaan aan
de wal, blijkt dat je schip toch niet zoveel opbrengt als je altijd had
gedacht. Met een baan en een huisje aan de wal raak je ook iets kwijt
van de status die je hebt als schipper op je eigen schip. Je merkt niet
dat mensen daar echt negatief onder zijn. Maar er is ook geen
blijdschap, meer iets van gedeeld slachtofferschap. De beurs was voor
velen hun manier van leven. Het is een ideologie, een emotie. Dat gevoel
van vrijheid van de kont tot de kop van je eigen schip, en dat
verlossende "als ik dat touwtje los heb, ben ik alle sores kwijt",
telkens weer.’
‘Doodjammer eigenlijk’, noemt De Jong het verdwijnen van de beurs. De
communicatie wordt anders, het uitwisselen van marktinformatie ook, en
niet te vergeten het ‘bijkleppen’ tijdens het wachten op de beurs. ‘De
beurs is toch een vorm van tariefstelling, en ook een vangnet voor
varenden die doorgaans in de vrije vaart actief zijn.’ De Jong
realiseert zich dat de EV-regeling op veel punten is doorgeschoten, maar
houdt zijn hart vast voor de toekomst. ‘Schippers worden betrokken in
logistieke processen, waar een deel van de binnenvaart geen weet van
heeft.’
Minder ligplaatsen nodig
In zijn rol als voorzitter van de Werkgroep Binnenvaartbelangen
Amsterdam (WBA) krijgt hij met nog andere aspecten te maken. ‘Wij hebben
bij de gemeente bijvoorbeeld 300 ligplaatsen geclaimd. Zo’n aantal is
altijd een momentopname, maar door de veranderingen zul je merken dat er
structureel minder plaatsen bezet zullen zijn. Je krijgt andere
patronen. Op het water zal het allicht drukker worden.’
Dat bepaalt mee de toekomst van het binnenvaartcentrum De Bonte Zwaan.
‘We proberen de Bonte Zwaan als servicecentrum voor de binnenvaart te
behouden. Zeker is dat na het sluiten van de beurs de bevrachters
blijven, evenals de winkel voor scheepselektronica, de kleuterschool en
het filiaal van de Bibliotheek voor Varenden. Directe contacten met de
wilde vaarders blijf je toch nodig houden. De beursvloer komt vrij en we
kijken uit naar nieuwe huurders, met name in de watersfeer en uitgaande
van de kracht waarop met name Barčl de zaak in elkaar gestoken heeft.’
In Rotterdam verrijst een heel nieuw Binnenvaartcentrum aan de Maashaven
Noordzijde (voormalige Hannopier), dat juist aan scheepvaartgebonden
bedrijvigheid vanaf september 2000 een nieuwe centrumfunctie moet geven.
Dat is bijna twee jaar na het sluiten van de schippersbeurs in het WTC,
en de vraag is nog of en hoe bevrachters de tussenliggende tijd kunnen
overbruggen. De AMVV behoort met Binnenvaart Nederland, de Bibliotheek
voor Varenden en het Gemeentelijk Havenbedrijf Rotterdam tot de
initiatiefnemers van dit project. Op die locatie zijn ook de functies
van het welzijnswerk voor schippers gedacht.
Toekomstscenario’s
Strakke toekomstscenario’s heeft De Jong niet klaarliggen. ‘Je weet niet
hoe het zich ontwikkelt, dus moet je naar bevind van zaken handelen.’
Het AMVV opinie-onderzoek ‘Koppelen en kopvoor nemen’ onder
binnenvaartondernemers in juni 1995 was een poging iets verder vooruit
te kijken, en dan met name naar de wenselijkheid van nieuwe
organisatiestructuren in de binnenvaart. De uitkomsten gaven een stevige
onderbouwing aan de vorming van de branche-organisatie Binnenvaart
Nederland.
Dat de AMVV zich als welzijnsinstelling daar ook al mee bezig hield,
wekte hier en daar verbazing, vertelt De Jong. Het deert hem niet.
Aanvankelijk lagen de standpunten over Binnenvaart Nederland nogal
tegengesteld. Weekblad Schuttevaer schreef dat eigenlijk de schipper
zelf z’n mening zou moeten geven. De Jong: ‘Van alle
binnenvaartorganisaties waren wij de enige neutrale instantie die dat
zou kunnen doen. Dus wat lag er meer voor de hand? We hebben de bij BN
betrokken organisaties een handreiking gedaan, gedacht vanuit het belang
van de individuele ondernemer, die behoefte heeft aan het collectief
ontwikkelen van een zekere marktmacht.’
Dirk van der Meulen
Het boek 'De eeuw van de toerbeurt'
Door: Wout Bareman, Jos Hoffmann, Dirk van der Meulen, Johan Salverda en Jan de Vries
Uitgave: Kluwer BV, Deventer,
1e druk 1999
ISBN: 90 5577 030 2
Prijs: fl 59,50
Verkrijgbaar in de boekhandel.
Online te bestellen bij Kluwer of via
tel. 0570-673335, fax 0570-691555
Inhoud, met online selectie:
- In 1932 veel schippers in 'noodtoestand'
- Lobby en liberalisatie in de binnenvaart
- 'Als schipper verliezen we onze vrijheid en dat is eeuwig zonde'
- 'Niet voor niets varen de duurste schepen op de Rijn'
- Van Hulten en de herinnering aan 1975
- De brandhaard Terneuzen lijkt gedoofd
- Het slechte huwelijk tussen verladers en toerbeurt
- Belgische barrages brandmerk voor het leven
- Na twintig jaar strijd niet louter rokende puinhopen...
- Beurs was voor velen een manier van leven
