VAART!Berichten - AMVV - Algemene Maatschappij voor Varenden


Amsterdam, 20 november 1999 Opinie-onderzoek AMVV door drs Angelique Hubens Plaats bepalen en koers kiezen Het rapport beschrijft de sociaal-economische positie van de binnenvaartondernemer en de mening van de ondernemer over de verschillende binnenvaartorganisaties. Ook worden de algemene, economische en sociale structuren van de binnenvaart anno 1999 beschreven. De methode van dit opinieonderzoek is een schriftelijke enquête, gehouden onder alle 4249 eigenaren van vaartuigen die goederen of passagiers vervoeren. De respons op het onderzoek is 31% en het onderzoek is representatief voor de binnenvaart. Het onderzoek is niet geheel representatief voor de passagiersvaart. De samenvatting en conclusies staan hieronder vermeld. Wie beschikt over een Acrobat Reader (gratis te downloaden met de knop 'Get Acrobat Reader') kan het volledige rapport (286Kb) hier downloaden. © Het gebruik van cijfers en/of tekst uit het rapport is toegestaan, mits de bron (AMVV opinie-onderzoek '99/Hubens) duidelijk wordt vermeld. Algemene bedrijfskenmerken Economisch bedrijfskenmerken Sociale bedrijfskenmerken Sociaal-economische positie van de binnenvaartondernemer Sociaal-economische binnenvaartorganisaties Overkoepelende binnenvaartorganisaties Welzijnsorganisaties Aanbevelingen Algemene bedrijfskenmerken Het is nauwelijks mogelijk om van de binnenvaart te spreken omdat er grote verschillen tussen de binnenvaartondernemers zijn. Het type vervoer en het vaargebied zijn de meest bepalende factoren. Daarom hebben wij de binnenvaart opgesplitst in zeven vaartgroepen. In volgorde van afnemende grootte zijn dit: Rijn droge ladingvaart, zand/grindvaart, binnenlands/ NoordZuid droge ladingvaart, tankvaart, containervaart, passagiersvaart en de restcategorie ‘anders’. De zand/grindvaart en de passagiersvaart zijn de laatste jaren relatief toegenomen en de droge ladingvaart is afgenomen. Door de relatieve toename van de zand/grindvaart en de passagiersvaart is het aandeel van ondernemers die in het binnenland varen toegenomen. De binnenvaart bestaat bijna hoofdzakelijk uit particuliere bedrijven, slechts 4% zijn rederijen. Als we dit meten naar schepen en tonnage verandert de verhouding in 80% particulieren en 20% rederijen. In de tankvaart en passagiersvaart zien we een groter aandeel van rederijen. De helft van de bedrijven is niet groter dan 1000 ton. In de binnenlands/Noord-Zuid droge ladingvaart en in de zand/grindvaart is dit aandeel veel hoger. In de containervaart en in de tankvaart is het aandeel van bedrijven kleiner dan 1000 ton veel lager. Economische bedrijfskenmerken Een kwart van alle binnenvaartbedrijven heeft een langdurig vervoerscontract afgesloten en behoort dus tot de zogenoemde relatievaart. In de containervaart, tankvaart en zand/grindvaart zijn meer relatievaarders dan in de passagiersvaart en in de droge ladingvaart. Tevens is een kwart van de binnenvaartondernemers aangesloten bij een commercieel samenwerkingsverband. Slechts de helft van de aangeslotenen verwerft ook werkelijk zijn vracht via een samenwerkingsverband. De belangrijkste reden voor aansluiting bij een samenwerkingsverband is de verwachting door samenwerking een betere marktpositie te verkrijgen. Andere belangrijke redenen zijn: grotere kans op vervoer, de meer passende reizen en de speciale service. Een vijfde van de aangesloten leden overweegt opzegging van het lidmaatschap bij het samenwerkingsverband, hoofdzakelijk omdat zij de vrachttarieven slecht vinden en zij het samenwerkingsverband ook niet nodig vinden om aan vracht te komen. De belangrijkste reden om zich niet aan te sluiten is dat men dit niet nodig vindt om aan vracht te komen en dat men zijn vrijheid opgeeft. Het grootste deel van de bevrachtingen vindt plaats via bevrachters. Rederijen, samenwerkingsverbanden, en verladers spelen slechts een kleine rol in het bevrachten. In de containervaart wordt relatief meer door rederijen en verladers bevracht en minder door bevrachters. In de zand/grindvaart wordt relatief meer rechtstreeks door verladers bevracht en in de tankvaart relatief meer door rederijen. Elektronische bevrachting gebeurt tot op heden nagenoeg niet. De belangrijkste wijziging sinds 1994 in de binnenlands/Noord-Zuid droge ladingvaart is de opheffing van de binnenlandse beurs en de toerbeurt Noord-Zuid. Echter het grootste deel van het ladingaanbod op de beurs en toerbeurt Noord-Zuid was toen ook in handen van bevrachters en men kan in die zin niet spreken van een verschuiving van het ladingaanbod. In de binnenlands/Noord-Zuid droge ladingvaart zien we wel een toename van bevrachting via samenwerkingsverbanden, daarentegen zien we in de Rijn droge ladingvaart een lichte afname van bevrachting via samenwerkingsverbanden. In de zand/grindvaart en in de tankvaart zien we dat bevrachtingen sinds 1994 vaker via bevrachters en minder vaak via rederijen verlopen. Waarschijnlijk besteden rederijen het daadwerkelijke bevrachten uit aan bevrachters. Sociale bedrijfskenmerken De binnenvaart bestaat voor het overgrote deel uit gezinsbedrijven. Dit betekent dat een meerderheid van de personeelsleden ‘eigen’ is en slechts een derde deel ingehuurd, zogenoemd ‘vreemd’ personeel is. In de containervaart en de droge ladingvaart zien we relatief meer gezinsbedrijven dan in passagiersvaart en tankvaart. Een overgrote meerderheid van de gezinsbedrijven woont uitsluitend op het schip en heeft geen woning aan de wal waarin zij ook verblijven. De helft van de gezinsbedrijven heeft kinderen aan boord en op het internaat wonen. Het naar school gaan van de kinderen heeft meestal een belangrijke invloed op de bedrijfsvoering. In veel gevallen worden het vaargebied en de vaartijden aangepast. Een klein deel stopt zelfs met varen vanwege de kinderen, of de vrouw gaat met kinderen aan de wal wonen. Het grootste deel van de bemanningen bestaat uit twee personen, voornamelijk man en vrouw. Op de meeste bedrijven wordt in dagdienst gevaren en is de bemanning altijd aanwezig. Een kwart van de niet-gezinsbedrijven werkt met een wisselende bezetting, de zogenoemde systeemvaart. Tegenwoordig werkt ook een klein deel van de gezinsbedrijven in de systeemvaart, dit komt voor in de Rijn droge ladingvaart, containervaart en tankvaart. Sociaal-economische positie van de binnenvaartondernemer Anno 1999 heeft een meerderheid van de binnenvaarders een somber toekomstperspectief over de binnenvaart in het algemeen; zij verwachten dat het de komende twee jaar slecht zal gaan met de binnenvaart. Ook voor het heden vindt de helft van de binnenvaartondernemers dat het slecht gaat met de binnenvaart. Dit geldt met name voor de binnenlands/Noord-Zuid droge ladingvaart en de tankvaart; hier ziet driekwart de huidige en de toekomstige situatie in de binnenvaart negatief. Maar ook in de Rijn droge ladingvaart en de containervaart heeft een meerderheid negatieve toekomstverwachtingen. Een uitzondering is de passagiersvaart; hier heeft een meerderheid positieve toekomstverwachtingen. Tussen de algemene situatie en de eigen situatie zit een groot verschil. Namelijk een ruime meerderheid vindt dat het goed gaat met hun eigen bedrijf en dat zij met hun bedrijf voldoende inkomen kunnen verwerven. De toekomst wordt wel iets minder gunstig gezien. Een kwart van de ondernemers heeft negatieve toekomstverwachtingen over het eigen bedrijf en het inkomen. Driekwart van de ondernemers vindt dat zij een voldoende sterke marktpositie hebben om lading aan te nemen dan wel om aangeboden lading af te slaan. De toekomstverwachtingen hierover zijn slechter; een derde van de ondernemers verwacht in de toekomst een zwakke marktpositie te hebben. In de binnenlands/Noord-Zuid droge ladingvaart is de marktpositie veel slechter; de helft van de ondernemers vindt zijn marktpositie zwak en een aantal ondernemers verwacht dat dit de komende twee jaar nog zal verslechteren. De marktpositie wordt voor een deel bepaald door de toegang tot informatie over de markt. Iets meer dan de helft van de ondernemers heeft voldoende mogelijkheden om informatie over de markt in te winnen. Twee jaar geleden was dit nog een ruime meerderheid en de situatie is dus duidelijk verslechterd. In de gespecialiseerde vaart, de zand/grindvaart en in de containervaart heeft een ruime meerderheid voldoende toegang tot marktinformatie. In de Rijn droge ladingvaart en de passagiersvaart scoort dit duidelijk lager; een kleine meerderheid heeft voldoende marktinformatie. In de binnenlands/Noord-Zuid droge ladingvaart is de situatie nog veel slechter; slechts een minderheid heeft toegang tot voldoende marktinformatie. Een deel van de oplossing voor het probleem van het tekort aan marktinformatie zou gelegen kunnen zijn in verspreiding van marktinformatie via internet. Maar hiermee zou slechts een kleine groep bereikt worden. Slechts een tiende deel van de binnenvaarders maakt momenteel gebruik van dit medium. Bovendien wil de helft van de ondernemers de komende twee jaar zeker géén gebruik gaan maken van internet. Een kleine meerderheid van de gezinnen of bemanningen beschikt over voldoende vrije tijd en over voldoende mogelijkheden om sociale relaties te onderhouden. De situatie is duidelijk verslechterd, want twee jaar geleden gold dit nog voor driekwart van de gezinnen of bemanningen. De komende twee jaar verwachten de binnenvaarders dat de sociale situatie slechter wordt. Meer dan de helft van gezinnen of bemanningen verwacht in de toekomt sociale relaties niet meer te kunnen onderhouden. Dit geldt met name in de droge ladingvaart, maar ook in de containervaart is men somber over het sociale bestaan in de toekomst. De economische omstandigheden, met uitzondering van marktinformatie, zijn voldoende voor een ruime meerderheid van de ondernemers. Daarentegen zijn de sociale omstandigheden nog maar voor iets meer dan de helft van de ondernemers voldoende. Waarschijnlijk worden de sociale omstandigheden ingeleverd voor de economische omstandigheden. Om het goed te laten gaan met bedrijf en voldoende inkomsten te verwerven, heeft men nauwelijks nog vrije tijd en ook geen mogelijkheden om sociale relaties te onderhouden. Gemiddeld gaat het in de zand/grindvaart het beste met de sociaal-economische omstandigheden, zowel in het verleden, heden als in de toekomst. Ook gaat het nu goed in de containervaart, maar de toekomstverwachtingen zijn daar slechter. Gemiddeld gaat het in de tankvaart slecht met de economische omstandigheden; met de sociale omstandigheden gaat het daar beter. In de Rijn droge ladingvaart ging het in het verleden beter, gaat het nu slechter en heeft men ook sombere toekomstverwachtingen. Ronduit slecht gaat het in de binnenlands/Noord-Zuid droge ladingvaart. Hier vindt gemiddeld slechts de helft zijn sociaal-economische omstandigheden voldoende en de komende twee jaar verwacht nog minder dan de helft dat dit voldoende zal zijn. Daar tegenover staat dat twee jaar geleden nog een ruime meerderheid zijn sociaal-economische omstandigheden in de binnenlands/Noord-Zuid droge ladingvaart voldoende vond. In de passagiersvaart waren gemiddeld de sociaal-economische omstandigheden slechter, gaat het nu beter en heeft men ook goede toekomstverwachtingen. Sociaal-economische binnenvaartorganisaties Sinds 1995 is het aandeel van georganiseerden afgenomen met 10%. In 1999 is 40% van de binnenvaartondernemers aangesloten bij een sociaal-economische binnenvaartorganisatie. De organisaties zijn klein en kunnen gezamenlijk niet namens een meerderheid van alle binnenvaartondernemers spreken. De georganiseerde binnenvaartondernemers zijn verdeeld over tien organisaties. Ook is er niet één organisatie die een meerderheid van georganiseerden vertegenwoordigt. Gemeten naar aantal leden zijn de CBOB, ONS en CBRB de drie grootste organisaties. Gemeten naar tonnage kan hier de VBKO aan toegevoegd worden. De belangrijkste reden voor binnenvaartondernemers om zich te organiseren, is de behartiging van de economische en sociale belangen. Maar ook persoonlijke hulp of advies, en behartiging van de bemanningszaken worden belangrijk gevonden. Te weinig samenwerking tussen de sociaal-economische organisaties is de belangrijkste reden waarom binnenvaartondernemers zich niet organiseren. Ook ongeorganiseerde ondernemers vinden het belangrijk dat hun sociaal-economische belangen behartigd worden, maar vinden blijkbaar dat de organisaties dit onvoldoende kunnen bieden. Een meerderheid van de binnenvaartondernemers is zowel voor samenwerking, als voor een centrale vertegenwoordiging van de binnenvaartorganisaties. Van de ondernemers die voor samenwerking zijn is iets meer dan de helft voor samenwerking van alle organisaties en 41% is voor twee samenwerkingsblokken van particuliere gezinsbedrijven en een aparte samenwerking van rederijen. Dit resultaat geeft aan hoe verdeeld de binnenvaartondernemers zijn over hoe deze samenwerking er uit zou moeten zien. Overkoepelende binnenvaartorganisaties Binnenvaart Nederland (BN) is een samenwerking van de meeste sociaal-economische organi-saties en de Koninklijke Schuttevaer. Een kleine meerderheid is bij BN indirect betrokken, omdat zij lid zijn van een van de aangesloten organisaties. Bijna alle binnenvaartondernemers kennen BN en vinden BN ook nuttig voor de binnenvaart. Echter de helft van de ondernemers vindt dat BN er niet in geslaagd is om door samenwerking een sterkere positie te verkrijgen en interessante mantelcontracten voor de binnenvaart af te sluiten. Duidelijk is dat binnenvaart-ondernemers van mening zijn dat BN niet goed functioneert. De twee dienstverlenende bureaus van BN: Bureau Telematica en Bureau Innovatie zijn tamelijk onbekend in de binnenvaart. Ook wordt door zeer weinig ondernemers actief gebruik gemaakt van deze bureaus. Wel worden de bureaus nuttig gevonden door ondernemers die deze bureaus kennen. In de containervaart en in de Rijn droge ladingvaart zijn relatief meer ondernemers die gebruik gaan maken van deze bureaus, dan in de andere vaartgroepen. Bureau Voorlichting Binnenvaart (BVB) is goed bekend in de binnenvaart. Ruim een kwart van alle binnenvaartondernemers sponsort BVB. Bijna alle ondernemers vinden BVB nuttig voor de binnenvaart. Een kleine meerderheid vindt dat BVB geslaagd is in haar opzet om verladers te overtuigen van de voordelen van de binnenvaart. Driekwart vindt dat BVB erin geslaagd is om de binnenvaart een grotere bekendheid te geven en daarmee het grote publiek heeft weten te bereiken. Het Kantoor is een servicebureau voor gezinsbedrijven. Een derde deel van de binnenvaart-ondernemers maakt gebruik van de diensten van het Kantoor. Het Kantoor is nog niet goed bekend onder alle gezinsbedrijven. Een ruime meerderheid van de binnenvaarders vindt het Kantoor nuttig. De Koninklijke Schuttevaer (KSV) is de grootste organisatie waarbij binnenvaartondernemers rechtstreeks zijn aangesloten; bijna de helft van alle ondernemers is lid van de KSV. Een grote meerderheid vindt dat de KSV erin geslaagd is de nautisch-technische zaken voor de binnenvaart goed te regelen, en bijna alle ondernemers vinden de KSV nuttig voor de binnenvaart. Welzijnsorganisaties De welzijnsorganisaties AMVV en KSCC zijn redelijk bekend in de binnenvaart, waarbij de AMVV meer bekend is dan het KSCC. Een ruime meerderheid van de binnenvaarders vindt de welzijnsorganisaties nuttig. Slechts een klein deel van de binnenvaarders maakt actief gebruik van de diensten van de welzijnsorganisaties. In de binnenlands/Noord-Zuid droge ladingvaart wordt het meeste gebruik gemaakt van de welzijnsorganisaties, gevolgd door de Rijn droge ladingvaart. Aanbevelingen Het gaat niet goed met de binnenvaart volgens de binnenvaarders zelf. Een meerderheid van de ondernemers heeft een somber toekomstperspectief. Dit hangt voornamelijk samen met de slechte sociale omstandigheden. Mensen hebben al hun tijd nodig voor het verkrijgen van een positief bedrijfsresultaat en het gevolg is dat zij geen tijd meer hebben voor een sociaal leven. Nu oordeelt een meerderheid nog positief over de eigen bedrijfsresultaten, maar de verwachting is dat dit slechter gaat worden. Uit de resultaten en uit de vele opmerkingen van het onderzoek komt duidelijk een roep om oplossingen naar voren: ‘Als het zo verder gaat, dan gaat het fout!’. Dit geldt met name voor de droge ladingvaart en de tankvaart. In dit kader gaat het te ver om aan te geven in welke richting deze oplossingen gezocht moeten worden. Wel is heel duidelijk dat het niet een paar en steeds dezelfde (kleine) ondernemers zijn die om hulp vragen. Het merendeel van de ondernemers vindt dat zowel op het economische als op het sociale vlak iets moet gebeuren. Vanzelfsprekend dienen oplossingen uit de binnenvaart zelf te worden aangedragen. Binnenvaarders zijn als geen ander op de hoogte van de huidige problematiek. En bovendien trekt de overheid zich steeds verder terug uit deze sector. Een binnenvaartondernemer kan dit echter niet alleen. Logisch is dan, dat de binnenvaartorganisaties dit op zich nemen. De sociaal-economische binnenvaartorganisaties dienen zich te realiseren dat zij gezamenlijk slechts namens een minderheid van de ondernemers kunnen spreken. Uit de resultaten van het onderzoek blijkt dat zij dit voor een groot deel aan zichzelf te danken hebben. De meerderheid van binnenvaartondernemers is niet (meer) aangesloten bij een van de sociaal-economische organisaties omdat die onvoldoende samenwerken. Bovendien vinden zij BN, de samenwerkingsvorm bij uitstek, slecht functioneren. De ondernemers vragen duidelijk om een goed functionerende structurele samenwerking van de sociaal-economische organisaties. Zij vinden het een taak van de besturen om de onderlinge verschillen te overbruggen. Uit de resultaten van het onderzoek blijkt het toegenomen aandeel van de passagiers/ chartervaart. Bestuurders van alle organisaties moeten zich realiseren dat ook deze sector tot de binnenvaart behoort en meer met hen samenwerken. Daarnaast is sprake van een groei van de zand/grindvaart, waarvan een groot deel is aangesloten bij de VBKO. Ook daarmee moet worden samengewerkt. Het merendeel van de binnenvaartondernemers kiest voor het vrije ondernemerschap, zij hebben geen vast vervoerscontract en zijn ook niet aangesloten bij een commercieel samenwerkingsverband. Voor de verschillende organisaties betekent dit dat zij zich voornamelijk moeten richten op diensten om het vrije ondernemerschap te ondersteunen, bijvoorbeeld het bieden van marktinformatiesystemen. Internet is nog relatief onbekend en onbemind in de binnenvaart. Daar ligt een taak voor sociaaleconomische, onderwijs- en welzijnsorganisaties om pionierswerk te verrichten en ondernemers te overtuigen van de voordelen van moderne communicatietechnieken. Internet en e-mail kunnen als hulpmiddel worden gebruikt voor het verspreiden van marktinformatie. E-mail kan er wellicht toe bijdragen dat makkelijker sociale contacten met familie en vrienden kunnen worden onderhouden.
Meer informatie: Stichting Algemene Maatschappij voor Varenden - AMVV, Tasmanstraat 2, 1013 AH Amsterdam directeur Ed de Jong, tel. 020-6869656, E-mail: ed.dejong@hetnet.nl onderzoekster drs Angelique Hubens, tel. 073-6230120, E-mail: Dewitte@worldonline.nl. VAART! plaatst bovenstaand bericht, in de oorspronkelijke tekst afkomstig van de betreffende organisatie, maar draagt geen verantwoordelijkheid voor de inhoud. Organisaties, diensten en bedrijven kunnen hun (pers)berichten ter plaatsing aanbieden bij dvdm@compuserve.com.